Kar Naino Didar Mahal Mein Pyara Hai

ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਕਰ ਨੈਣੋਂ ਦੀਦਾਰ ਮਹਲ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰਾ ਹੈ 

ਇਹ ਬਾਣੀ ਮਹਾਨ ਤਤਵਦਰਸ਼ੀ ਸੰਤ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਰੂਹਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਚਕਰਾਂ, ਕਮਲਾਂ ਅਤੇ ਆਤਮਕ ਮੰਡਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਚਨਾ ਸਾਧਕ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਸਿਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਤਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸਤਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਅਗਿਆਨਤਾ, ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਭਟਕਣ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਅੰਦਰਲੇ ਆਤਮਕ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਪੱਧਰੀ ਯਾਤਰਾ, ਕਮਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ, ਅਨਹਦ ਧੁਨੀ ਅਤੇ ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਸਤਲੋਕ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਣੀ ਸਾਡੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਸਤਪੁਰਖ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵੱਲ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਕਰ ਨੈਣੋਂ ਦੀਦਾਰ ਮਹਲ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰਾ ਹੈ।।ਟੇਕ।।

ਭਾਵਾਰਥ

ਕਬੀਰ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਬ ਕਬੀਰ ਨੇ ਕਾਲ ਦੇ ਜਾਲ ਦਾ ਪੂਰਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਬਾਣੀ ਨੰ. 1 ਤੋਂ 13 ਤੱਕ ਦਾ ਭਾਵਾਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸਥੂਲ ਸਰੀਰ (ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਮਨੁੱਖ) ਨੂੰ ਇੱਕ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸਮਝੋ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਚੈਨਲ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ।

1. ਮੂਲ ਕਮਲ - ਗਣੇਸ਼
2. ਸਵਾਦ ਚੱਕਰ - ਬ੍ਰਹਮਾ-ਸਾਵਿਤਰੀ
3. ਨਾਭੀ ਕਮਲ - ਵਿਸ਼ਨੂੰ-ਲਕਸ਼ਮੀ
4. ਹਿਰਦੇ ਕਮਲ - ਸ਼ਿਵ-ਪਾਰਵਤੀ
5. ਕੰਠ ਕਮਲ - ਅਵਿੱਦਿਆ (ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ)

ਤ੍ਰਿਕੁਟੀ ਦੋ ਦਲ (ਕਾਲਾ ਤੇ ਸਫੈਦ ਰੰਗ) ਦਾ ਕਮਲ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਏਅਰਪੋਰਟ ਜਾਣੋ ਜਿਵੇਂ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਹੋਵੇ। ਉੱਥੋਂ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਾਣਾ ਹੈ ਉਹੀ ਜਹਾਜ਼ ਉਪਲਬਧ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰੇ ਸੰਤ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮਾਰਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਪਰਮਾਤਮਾ (ਭਗਤ ਜਿਸ ਇਸ਼ਟ ਦਾ ਉਪਾਸਕ ਹੈ) ਗੁਰੂ ਦਾ ਰੂਪ (ਸ਼ਬਦ ਸਰੂਪੀ ਗੁਰੂ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਕਹੋ) ਬਣਾ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਸੁਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਨਿਜਮਨ (ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ) ਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜੀਵ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਧੋਖਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ 'ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਹੈ ਉਸਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ, ਵੀਜ਼ਾ ਤੇ ਟਿਕਟ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਜਾਂਦੇ ਹੀ ਉਸੇ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸਨੇ ਜਿਸ ਇਸ਼ਟ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਗੁਰੂ ਬਣਾ ਕੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਕਰਕੇ ਕਰ ਰੱਖੀ ਹੈ ਉਹ ਉਸੇ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿਕੁਟੀ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਲ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸਹੰਸ੍ਰਾਰ ਕਮਲ ਹੈ ਤੇ ਜੋਤੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮ ਉਪਾਸਕ ਇਸ ਜੋਤੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਭਾਗ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪਤੰਜਲੀ ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਤੇ ਹੋਰ ਯੋਗੀਆਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਜਾਲ ਹੈ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਭਗਤ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਲ ਗਿਆ, ਉਸਨੇ ਸਤਿਸੰਗ ਸੁਣ ਕੇ ਸਤਨਾਮ ਲੈ ਲਿਆ। ਉਹ ਇਸ ਜਾਲ ਨੂੰ ਸਮਝ ਗਿਆ ਤੇ ਨਾਮ ਜਪਣ ਲੱਗ ਗਿਆ।

ਕਾਲ ਦਾ ਦੂਜਾ ਜਾਲ ਹੈ ਕਿ ਸਤਲੋਕ, ਅਲਖ ਲੋਕ, ਅਗਮ ਲੋਕ ਤੇ ਅਨਾਮੀ ਲੋਕ ਇਹ ਸਭ ਪੂਰਨਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਝੂਠੀ ਨਕਲ ਕਰ ਰੱਖੀ ਹੈ {ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ (ਸਰੂਪ) ਡਾਰਾ ਹੈ}। ਨਕਲੀ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾ ਰੱਖੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਅੱਖ-ਕੰਨ-ਮੂੰਹ ਹੱਥ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਫਿਰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੰਨਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਲਗਾਓ। ਇੱਕ ਝੀਂਗਾ ਕੀਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਝੀਂ-ਝੀਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੈ। ਉਸੇ ਨੂੰ ਅਨਹਦ ਝੀਂਗਾ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਣੋ।

ਦੂਜੀ ਸਾਧਨਾ - ਦੋਵੇਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਤਲੀਆਂ (ਸੈੱਲੀਆਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ) ਨੂੰ ਦਬਾਓ। ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਨਾ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ (ਗੁਲਜ਼ਾਰਾ) ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ।

ਫਿਰ ਤੀਜੀ ਸਾਧਨਾ ਦੱਸੀ - ਠੰਢਾ ਸਵਾਸ ਚੰਦ (ਬਾਈ ਨੱਕ ਵਾਲਾ ਸਵਾਸ) ਤੇ ਸੁਰ (ਸੂਰਜ) ਗਰਮ ਸਵਾਸ (ਸੱਜੀ ਨੱਕ ਵਾਲਾ ਸਵਾਸ) ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸੁਸ਼ਮਨਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰੋ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਵਿਧੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਅੱਗੇ ਚੱਲੋ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ 'ਤੇ। ਇਹ ਸਭ ਕਾਲ ਰਚਿਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਾਧਕ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ 'ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਰਸਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। (ਇਹ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ ਕਾਲ ਦੇ ਇਕੀਸਵੇਂ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜੋ ਕਮਲਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।) ਬਾਈਂ ਓਰ ਸਹੰਸ੍ਰਾਰ (ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਕਮਲ ਦਲ) ਦਲ ਵਾਲਾ ਕਮਲ ਹੈ। ਉਹ ਕਾਲ (ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ) ਦਾ ਮਹਾਸਵਰਗ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਘੰਟਾ ਅਤੇ ਸ਼ੰਖ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦੇਵੇਗੀ ਤੇ ਫਿਰ ਝਿਲਮਿਲ-ਝਿਲਮਿਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ। ਉੱਥੇ ਨਿਰਾਕਾਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ (ਕਾਲ) ਕਰਤਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਸਾਧਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮਹਾਬ੍ਰਹਮਾ-ਮਹਾਵਿਸ਼ਨੂੰ ਤੇ ਮਹਾਸ਼ਿਵ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਅਠਾਸੀ ਹਜ਼ਾਰ ਨਗਰੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਸਪਤਪੁਰੀ ਦਾ ਮੰਡਲ ਹੈ। ਪਰ ਮਹਾ ਪ੍ਰਲਯ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਕਾਲ ਜਦੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚੇਗਾ ਤਾਂ ਫਿਰ ਚੌਰਾਸੀ ਲੱਖ ਯੋਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਕਸ਼ਟ ਭੋਗਣ ਲਈ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਾਧਕ ਬ੍ਰਹਮਰੰਦਰ (ਕਾਲ ਲੋਕ ਤੋਂ ਅੱਖਰ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਗਿਆਰ੍ਹਵੇਂ ਦੁਆਰ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਬ੍ਰਹਮਰੰਦਰ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਰੰਦਰ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ 'ਤੇ ਹੈ) ਦੀ ਓਰ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਬਹੁਤ ਭਿਅੰਕਰ ਆਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ (ਡਾਕਣੀ) ਦੀ ਤੇ ਯਮਦੂਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਫੌਜ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਕਟਕ ਦਲ (ਕਾਲ ਸੈਨਾ) ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਓਮ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਿੱਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਨਾ ਕਿਲਿਯਮ ਨਾਲ, ਨਾ ਹਰਿਯਮ ਨਾਲ, ਨਾ ਸੋਹੰ ਨਾਲ, ਨਾ ਹੀ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ - ਰੰਰਕਾਰ - ਓਮਕਾਰ - ਸੋਹੰ - ਸ਼ਕਤੀ (ਸ਼੍ਰੀਯਮ) ਨਾਲ, ਨਾ ਹੀ ਰਾਧਾਸਵਾਮੀ ਨਾਮ ਨਾਲ, ਨਾ ਹੀ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤ-ਸ਼ਬਦ ਸਰੂਪੀ ਰਾਮ ਜਾਂ ਸਤਪੁਰਸ਼ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮਨਮੁਖੀ ਨਾਮਾਂ ਨਾਲ ਜਿੱਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕੇਵਲ ਪੂਰਨ ਸੰਤ ਤੋਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਸਤਨਾਮ ਸੱਚਾ ਨਾਮ (ਓਮ-ਸੋਹੰ) ਸਵਾਸ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੀਰ ਵਾਂਗ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਭੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰਸਤਾ ਖਾਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬ੍ਰਹਮਰੰਦਰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਾਧਕ ਕਾਲ ਦੇ ਅਸਲੀ (ਵਿਰਾਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ) ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖ ਕੇ ਗਿਆਰ੍ਹਵੇਂ ਦੁਆਰ, ਜੋ ਕਾਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਬੰਦ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਜੋ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਤਿਨਾਮ ਤੇ ਸਾਰਨਾਮ ਦੇ ਦਬਾਅ ਨਾਲ ਕਾਲ ਦਾ ਸਿਰ ਸਵੈ-ਝੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਦੁਆਰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਹੰਸ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਲੋਕ, ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਕਾਲ ਦੀ ਮਾਇਆ ਦਾ ਦਬਾਅ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕੇਵਲ ਸੋਹੰ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਸਾਰਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਓਮ ਦਾ ਜਾਪ ਉਚਾਰਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਥੇ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰ ਛੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਓਮ ਮੰਤਰ ਦੀ ਕਮਾਈ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਾਰਣ ਤੇ ਮਹਾਕਾਰਣ ਵੀ ਸਾਰਨਾਮ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਨਾਲ (ਜੋ ਕੇਵਲ ਸੁਰਤਿ ਨਿਰਤਿ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੇਵਲ ਕੈਵਲਯ ਸਰੀਰ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਜੀਵ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਸੂਰਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੰਨਾ ਤੇਜੋਮਈ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਉੱਥੇ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਹੰਸ ਆਤਮਾ! ਤੁਹਾਡਾ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਵਿੱਚ, ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ, ਸੰਪਤੀ ਵਿੱਚ ਮੋਹ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਵਾਪਿਸ ਕਾਲ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਜੀਵਾਤਮਾ ਕਾਲ ਦਾ ਪੂਰਨ ਜਾਲ ਪਾਰ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਾਪਿਸ ਜਾਣ ਨੂੰ ਆਤਮਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ। ਤਦ ਕਹਿ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਹੁਣ ਉਸ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਤਦ ਸਤਿਗੁਰੂ ਉਸ ਹੰਸ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਹੰਸ ਦਾ ਕੈਵਲਯ ਸਰੀਰ ਤੇ ਸਾਰੇ ਆਵਰਣ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਕੇ ਆਤਮ ਤੱਤ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਲੋਕ ਤੇ ਸਤਲੋਕ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਸੁੰਨ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਭੰਵਰ ਗੁਫਾ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਆਤਮਾ ਦਾ ਸਰੂਪ 16 ਸੂਰਜਾਂ ਜਿੰਨਾ ਤੇਜੋਮਈ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਬਾਰ੍ਹਵੇਂ ਦੁਆਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਸਦਾ ਪੂਰਨ ਮੋਕਸ਼ ਦੇ ਆਨੰਦ ਨੂੰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਨ ਮੁਕਤੀ ਹੈ।

ਇਹ ਆਤਮਾ ਭੁੱਲ ਕੇ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਕਾਲ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਜਿਵੇਂ ਬੱਚੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਜਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਫਿਰ ਉਧਰ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।

ਬਾਣੀ ਨੰ. 14 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਬ ਕਬੀਰ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਉਲਟਾ ਲਟਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਭਰਿਆ ਹੈ ਭਾਵ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਆਨੰਦ ਇਸ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਹ ਦਸਵੇਂ ਦੁਆਰ ਦੇ ਪਾਰ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਵਾਲਾ ਸੁਸ਼ਮਨਾ ਦੁਆਰ ਹੈ। ਜੋ ਸੁਸ਼ਮਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹੀ ਭਗਤ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਹ ਸਾਧਨਾ ਨਾਮ ਤੇ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਬਣਦੀ ਹੈ।

ਬਾਣੀ ਨੰ. 15 ਵਿੱਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਭੇਦ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਾਲ ਸਾਧਕ ਓਮ ਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਿਰਗੁਣ ਜਾਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਾਲ ਸਵੈ-ਉਸ ਸਾਧਕ ਦੇ ਗੁਰੂ ਦਾ (ਨਕਲੀ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪ) ਰੂਪ ਬਣਾ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਹਾਸਵਰਗ (ਮਹਾਇੰਦਰਲੋਕ) ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਹਾਇੰਦਰ ਲੋਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਬੱਦਲ ਦੀ ਗਰਜਨਾ ਜਿਹਾ ਭਿਆਨਕ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਸਾਧਕ ਡਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਵਾਪਿਸ ਚੌਰਾਸੀ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੋ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਫਿਰ ਸੁਹਾਵਣਾ ਨੰਗਾਰਾ ਵੱਜਦਾ ਹੋਇਆ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਚਾਰ ਪੰਖੜੀ ਵਾਲਾ ਕਮਲ ਦਾ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਮਲ ਹੈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਓਮਕਾਰ ਧੁਨੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੋ ਜੋ ਮਹਾਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਿੰਨ ਪੰਖੜੀ ਦਾ ਕਮਲ ਹੈ ਜੋ ਛੇਵਾਂ ਕਮਲ ਹੈ। ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ ਹੈ।

ਬਾਣੀ ਨੰ. 16 ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸੰਤ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਦਸਵੇਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਕਾਲ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਏ ਤਾਲੇ ਨੂੰ ਸਤਿਨਾਮ ਦੀ ਚਾਬੀ ਨਾਲ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਅੱਗੇ ਗਿਆਰ੍ਹਵਾਂ ਦੁਆਰ ਜੋ ਕਾਲ ਨੇ ਨਕਲੀ ਸਤਲੋਕ ਆਦਿ ਵੀਹ ਬ੍ਰਹਮੰਡਾਂ ਦੇ ਪਾਰ ਇਕੀਸਵੇਂ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਵਿੱਚ ਬਣਾ ਕੇ ਬੰਦ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ (ਅੱਖਰ ਬ੍ਰਹਮ) ਦੇ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਨੌਂ ਦੁਆਰ (ਦੋ ਨੱਕ, ਦੋ ਕੰਨ, ਦੋ ਅੱਖਾਂ, ਮੁੱਖ, ਗੁਦਾ-ਲਿੰਗ ਇਹ ਨੌਂ) ਪ੍ਰਗਟ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਸਵੇਂ ਦੁਆਰ 'ਤੇ (ਜੋ ਸੁਸ਼ਮਨਾ ਖੁੱਲ੍ਹਣ 'ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ) ਤਾਲਾ ਲਗਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਤੇ ਗਿਆਰ੍ਹਵਾਂ ਦੁਆਰ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਸਵੈ-ਕਾਲ ਭਗਵਾਨ ਸਸ਼ਰੀਰ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ।

ਬਾਣੀ ਨੰ. 17 ਦਾ ਭਾਵਾਰਥ ਹੈ ਕਿ ਅੱਗੇ ਸੇਤ ਸੁੰਨ ਹੈ (ਜੋ ਕਾਲ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਨਕਲੀ ਬਣਾ ਰੱਖੀ ਹੈ) ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਨਕਲੀ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਤੇ ਜੋ ਨਿਰਗੁਣ ਉਪਾਸਕ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਕਲੀ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਜੋ ਮਹਾਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਰਚ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਭੇਜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹੋਰ ਸਾਧਕਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਲੀਨ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਕਾਲ ਨੇ ਗੁਪਤ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੋ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਉਹ ਪੂਰਵ ਪਹੁੰਚੇ ਹੰਸਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਆਨੰਦਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਪਿਤਰ-ਪਿਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਤੇ ਭੂਤ ਭੂਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਰੰਰਕਾਰ ਧੁਨੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਕਾਂ ਨੇ ਖੇਚਰੀ ਮੁਦਰਾ ਲਗਾ ਕੇ ਸਾਧਨਾ ਰੰਰਕਾਰ ਜਾਪ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਉਹ ਮਹਾਵਿਸ਼ਨੂੰ (ਬ੍ਰਹਮ-ਕਾਲ) ਦੇ ਮਹਾਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਕਾਲ ਨਿਰਮਿਤ ਮਹਾਸੁੰਨ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰੂ ਵਾਲੇ ਹੰਸ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਉੱਥੇ ਕਾਲ ਨੇ ਮਾਇਆਵੀ ਸਿੰਘ, ਵਿਆਧ ਤੇ ਸਰਪ ਛੱਡ ਰੱਖੇ ਹਨ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੰਸ ਨੂੰ ਕੱਟਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਭਗਤੀ ਭਾਵੇਂ ਕਾਲ ਲੋਕ ਦੀ ਕਰੋ, ਭਾਵੇਂ ਸਤਲੋਕ ਦੀ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਬਣਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਹਿਜ ਸੁਖਦਾਈ ਵਿਸਤਾਰ ਹੈ।

ਇਹ ਜੋ ਕਮਲ ਵਰਣਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਇਹ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰ ਵੀ ਕਾਲ ਦੁਆਰਾ ਜੀਵ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਕਾਲ ਦੀ ਨਕਲੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਸ਼ਟ ਪੰਖੜੀ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਮਲ ਹੈ ਉਹ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਲੋਕ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਮ ਹੋਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉੱਥੇ ਨਾ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਵ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਵੀ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਸੱਜੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਭਗਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਖੱਬੇ ਵਿੱਚ ਦਸ ਦਲ ਦਾ ਕਮਲ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਸੰਨਿਆਸੀ ਨਿਰਗੁਣ ਉਪਾਸਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ-2 ਕਾਲ ਨੇ ਪੰਜ ਬ੍ਰਹਮ (ਭਗਵਾਨ) ਤੇ ਪੰਜ ਅੰਡ ਮੰਡਲ ਬਣਾ ਰੱਖੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਓਰੋਂ ਨਿਹਅੱਖਰ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਦੇ ਰੱਖੀ ਹੈ ਤੇ ਚਾਰ ਸਥਾਨ ਗੁਪਤ ਰੱਖੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭਗਤ ਜੋ ਸਤਿਗੁਰੂ ਕਬੀਰ ਦੇ ਉਪਾਸਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਦੁਬਾਰਾ ਕਾਲ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਾਲ (ਬ੍ਰਹਮ-ਨਿਰੰਜਨ) ਇੰਨਾ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਪਤ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉੱਥੇ ਮਹਾਕਸ਼ਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਦੋ ਪਰਬਤ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਕਾਲ ਦੇ ਉਪਾਸਕ ਜੋ ਗੁਰੂਪਦ 'ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦਿਨ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਭੰਵਰ ਗੁਫਾ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਇਹ ਹੰਸ (ਗੁਰੂਜਨ) ਮੌਜ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉੱਥੇ ਸੋਹੰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਵੈ-ਧੁਨੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਮੁਰਲੀ ਦੀਆਂ ਮਿੱਠੀਆਂ-2 ਧੁਨਾਂ ਵੀ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀਰੇ-ਪੰਨੇ ਜੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਨੋਰਮ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਸੋਹੰ ਮੰਤਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾਪ ਨਾਲ ਅੱਖਰ ਪੁਰਸ਼ (ਪਰਬ੍ਰਹਮ) ਦੇ ਲੋਕ ਤੋਂ ਪਾਰ ਹੋਣ 'ਤੇ ਨਕਲੀ ਸਤਲੋਕ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਰੂਪ ਧਾਰ ਕੇ ਕਾਲ ਹੀ ਧੋਖਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਮਹਿਕ ਉੱਠਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਬਹੁਤ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਾਲ ਉਪਾਸਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਧਕ (ਮਾਰਕੰਡੇ ਰਿਸ਼ੀ ਜਿਹੇ) ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਕਾਲ ਸਵੈ-ਸਤਪੁਰਸ਼ ਬਣਾ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਧੁਨੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹੰਸ ਉਸ ਮਹਾਵਿਸ਼ਨੂੰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਨਕਲੀ ਸਤਪੁਰਸ਼ 'ਤੇ ਆਦਰ ਨਾਲ ਚੰਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਨੰਦਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਕਾਲ ਰੂਪੀ ਸਤਪੁਰਸ਼ ਦਾ ਰੂਪ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੂਰਜ ਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਹੋਵੇ ਅਜਿਹਾ ਸਤਪੁਰਸ਼ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਰੂਪ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।

ਫਿਰ ਸਵੈ-ਹੀ ਅਲਖ ਪੁਰਸ਼ ਬਣਾ ਬੈਠਾ ਹੈ ਤੇ ਅਲਖ ਲੋਕ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਸਵੈ-ਹੀ ਅਗਮ ਪੁਰਸ਼ ਬਣਕੇ ਅਗਮ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਤੇ ਅਨਾਮੀ ਪੁਰਸ਼ ਬਣਕੇ ਅਕਹਿ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਸਭ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤੇ ਬੈਠਾ ਹੈ ਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਅਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ। ਇਹ ਉਹੀ ਜਾਣੇਗਾ ਜੋ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇਗਾ।

ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕਾਇਆ ਸਥੂਲ ਤੇ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਮਲਾਂ ਦਾ ਨਿਆਰਾ-2 ਵੇਰਵਾ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸਭ ਵਰਣਨ ਰਚਨਾ ਦਾ ਭੇਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਇਹ (ਦੋਵੇਂ ਸਰੀਰ ਸਥੂਲ ਤੇ ਸੂਖਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੈ) ਕਾਇਆ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਲ ਦੀ ਮਾਇਆ (ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ) ਨੇ ਆਪਣੀ ਚਤੁਰਾਈ ਨਾਲ ਝੂਠੀ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ ਸਤਲੋਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਜਿਹੀ ਹੀ ਅੰਡ (ਬ੍ਰਹਮੰਡ) ਵਿੱਚ ਨਕਲੀ ਰਚਨਾ ਕਰ ਰੱਖੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਬਾਰੀਕ ਨਮਕ ਤੇ ਬੂਰਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਪਰ ਸਵਾਦ ਭਿੰਨ ਹੈ। ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡਾ ਮਾਰਗ ਵਿਹੰਗਮ (ਪੰਛੀ) ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਪੰਛੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉੱਡ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਬ੍ਰਿਖ ਦੀ ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਲ ਸਾਧਕਾਂ ਦਾ ਮਾਰਗ ਪਪੀਲ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਚੀਂਟੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਬ੍ਰਿਖ ਦੇ ਤਣੇ ਤੋਂ ਫਿਰ ਡਾਰ ਤੇ ਟਾਹਣੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤ੍ਰਿਕੁਟੀ ਤੋਂ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੰਸ ਵਿਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਦੇ ਉਪਾਸਕ ਚੀਂਟੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੱਲ ਕੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਟ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਰਨਾਮ ਰੂਪੀ ਵਿਮਾਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਧਕ ਸਤਲੋਕ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਉਪਾਸਨਾ ਜਾਂ ਮੰਤਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਜਾਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਹੀ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤੈਰ ਕੇ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਪੂਜਯ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੇ ਸਾਡੇ ਹੰਸ ਆਤਮਾ ਸ਼ਬਦ (ਸਤਿਨਾਮ ਤੇ ਸਾਰ ਨਾਮ) ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸਤਲੋਕ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਉੱਥੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸੂਰਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੁਲ੍ਹ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਮਨੁੱਖ ਜਿਹਾ ਹੀ ਅਮਰ ਸਰੀਰ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਜੀਵ ਨਹੀਂ ਕਹਾਉਂਦਾ, ਉੱਥੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਜਿਹੇ ਗੁਣਾਂ ਯੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਹੰਸ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉੱਪਰ ਦੇ ਦੋਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਅਲਖ ਲੋਕ ਤੇ ਅਗਮ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਪਰਮਹੰਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਨਾਮੀ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੇ ਆਤਮਾ ਦਾ ਅਸਤਿਤਵ ਭਿੰਨ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਤੱਤਵਗਿਆਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਨਾਲ ਸਾਧਕ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰ ਵਾਲੇ ਕਮਲਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਉਲਝਦੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਾਰ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੀ ਕੁੰਜੀ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਾਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤਾਲੇ (ਬੰਧਨ) ਆਪਣੇ ਆਪ ਖੁੱਲ੍ਹਦੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਝਨਕਾਰ (ਧੁਨੀ) ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਸਤਲੋਕ ਪਿੰਡ (ਸਰੀਰ) ਤੇ ਅੰਡ (ਬ੍ਰਹਮੰਡ) ਦੇ ਪਾਰ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਆਤਮਾ ਪੂਰਨ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।

---