ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਗੁਰੂ ਕੌਣ ਸੀ?

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪਰਮ ਗੁਰੂ – ਬਾਬਾ ਜਿੰਦਾਂ

ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਭਾਈ ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਦਭੁਤ ਪ੍ਰਸੰਗ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਮਰਦਾਨਾ ਅਦਬ ਨਾਲ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ, “ਜੀ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਜੋ ਗੁਰੂ ਮਿਲੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਕੀ ਹੈ?” ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਮਰਦਾਨਾ, ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਬਾਬਾ ਜਿੰਦਾਂ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਤੇ ਹਵਾ ਉਸਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਚੱਲਦੇ ਹਨ, ਅੱਗ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵੀ ਉਸਦੀ ਆਗਿਆ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਦ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਦਾ ਬਾਬਾ ਜਿੰਦਾਂ ਨਾਲ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।” ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ, “ਜੀ, ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਦੋਂ ਮਿਲੇ?” ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਜਦ ਮੈਂ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬੇਇਨ ਦਰਿਆ ਵਿਚ ਟੁਬਕੀ ਲਾਈ ਸੀ, ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਮੈਂ ਸੱਚਖੰਡ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਬਾਬਾ ਜਿੰਦਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਾਕਸ਼ੀ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਜਿੰਦਾਂ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕਾਲ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਕਾਲ ਵੀ ਉਸਦੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਹੈ।”

ਮਰਦਾਨੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਚਾਹ ਉੱਭਰੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਉਸਦਾ ਰੰਗ ਤੇ ਆਸਨ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹਨ?” ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ, “ਉਸਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਲਾਲੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਉਸਦੇ ਰੋਮ ਸੋਨੇ ਦੇ ਰੰਗ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਪਰ ਸੋਨੇ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਦਿਖਦੇ। ਉਹ ਰਸਨਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦਾ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਹਰੇਕ ਰੋਮ ਵਿਚੋਂ ‘ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰ, ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰ’ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਨਿਕਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।” ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜਿੰਦਾਂ ਕੋਈ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪਰਮਪੁਰੁਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸਦਾ ਅਸਲੀ ਨਿਵਾਸ ਸੱਚਖੰਡ ਵਿਚ ਹੈ।

ਸਾਖੀ ਮੀਨਾ ਪਰਬਤ ਕੀ - ਅੱਗੇ ਸਾਖੀ ਹੋਰ ਚੱਲੀ - Page 299-300 (ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਭਾਈ ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ):

ਇਸ ਸਾਖੀ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਸਲ ਗੁਰੂ ਸੱਚਖੰਡ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਾਬਾ ਜਿੰਦਾਂ, ਅਰਥਾਤ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਹਨ। ਉਹੀ ਅਜੰਮੀ, ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸਰਵਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹਨ ਜੋ ਸਾਰੇ ਤੱਤਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਹੈ?

ਇਸ ਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ—“ਸੱਚੀ ਭਗਤੀ, ਸਤਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸਤ ਨਾਮ ਨਾਲ ਹੀ ਜੀਵ ਮੁਕਤੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਕ਼ਤ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਮਨੁੱਖ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ।

FAQ

1. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਬੇਇਨ ਦਰਿਆ ‘ਚੋਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਕਿਉਂ ਗਾਇਬ ਹੋਏ?

ਜਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿੱਚ ਬੇਇਨ (ਕਾਲੀ ਬੇਇਨ) ਦਰਿਆ ‘ਚ ਟੁਬਕੀ ਲਾਈ, ਉਹ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਅਦਿੱਖ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਤਮਕ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਸੱਚਖੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਰਸ਼ਨਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਉਚਿਤ ਬੋਧ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਮਿਲਿਆ। ਉਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮ ਸਤ੍ਯ ਗ੍ਯਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ — ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ, ਕਾਲ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸੱਚਾ ਮਾਰਗ। ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ — “ਨ ਕੋਈ ਹਿੰਦੂ, ਨ ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ,” ਜੋ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸੱਚੀ ਭਗਤੀ ਹੀ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ।

---

2. ਕਾਲੀ ਬੇਇਨ ਦਾ ਰਿਹਾ ਕੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ?

ਕਾਲੀ ਬੇਇਨ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਣ ਦਰਿਆ ਵੇਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ—ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ, ਨਦੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪੇ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਪਰੰਤੂ, ਇਸ ਨਦੀ ਦੀ ਆਤਮਕ ਮਹੱਤਾ ਇਸ ਕਰਕੇ ਵੱਡੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਓਹੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੂੰ ਸਤਪੁਰਖ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। 

---

3. ਬਾਬਾ ਜਿੰਦਾਂ ਕੌਣ ਹਨ?

ਜਨਮ ਸਾਖੀ (ਭਾਈ ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ) ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜਿੰਦਾਂ ਉਹ ਗੁਰੂ ਹਨ ਜੋ ਸਾਰੇ ਤੱਤ (ਜਲ, ਅੱਗ, ਮਿੱਟੀ, ਪਵਣ) ‘ਤੇ ਆਸਰਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਾਲ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ—ਇਹ ਰੂਹਾਨੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰੂਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

---

4. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਗੁਰੂ ਕੌਣ ਸਨ?

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਅਸਲ ਗੁਰੂ ਸਤਪੁਰਖ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਜਿੰਦਾਂ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਉਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹਨ ਜੋ ਸਤਲੋਕ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ, ਅਜੰਮੀ, ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਅਸਲ ਭਗਤੀ ਦਾ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਮੰਤ੍ਰ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ।

---